Haus Schulenburg – een familieproject
Hoe komt één persoon erbij om zo’n omvangrijk en moeilijk project als de redding en restauratie van Haus Schulenburg, een Gesamtkunstwerk van Henry van de Velde, op zich te nemen?
Een bijna ongelooflijk verhaal
Mijn vader, Rudolf Kielstein (*1914), werkte in de herfst van 1941 als jonge arts in een militair hospitaal in Gera en woonde met mijn moeder, Hildegard Kielstein (*1917), als onderhuurders in de villa Weisser, vlak naast het huis Schulenburg. Mijn ouders moeten de volwassen zonen van Paul Schulenburg (overleden in 1937) en hun gezinnen op zijn minst van gezicht hebben gekend. Ik ben geboren in mei 1942.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog, gevangenschap en een periode als arts-assistent in het Gera Forest Hospital, vestigde mijn vader zich als huisarts niet ver van Haus Schulenburg aan de Karl-Marx-Allee 26. Een van zijn eerste patiënten, een advocaat die na 1945 tijdelijk in Haus Schulenburg was gehuisvest omdat het Sovjetleger zijn huis als officiersverblijf gebruikte, gaf mijn vader de bekende monografie van Karl Ernst Osthaus. Een van zijn eerste patiënten, een advocaat die na 1945 tijdelijk in Haus Schulenburg was gehuisvest omdat het Sovjetleger zijn huis als officiersverblijf gebruikte, gaf mijn vader de bekende van de Velde-monografie van Karl Ernst Osthaus uit 1920, die waarschijnlijk in Haus Schulenburg is gevonden. In deze monografie is Haus Schulenburg het meest uitgebreid gedocumenteerd in vergelijking met de andere beschreven van de Velde-gebouwen.
Wij, dat wil zeggen mijn 3 jaar jongere broer Dietmar, mijn 7 jaar jongere zus Elvira en ik, zoals alle kinderen, snuffelden in de boeken van onze ouders en kenden de foto’s van Haus Schulenburg.
Volker, Elvira en Dietmar van links naar rechts
“…dit is van van de Velde”.
Naast wandelingen met onze ouders voerden andere omstandigheden ons vaak langs Haus Schulenburg. In die tijd waren er geen sterilisatievoorzieningen voor verbandmiddelen in dokterspraktijken. Daarom moesten we de gaaskompressen die we zelf maakten in een speciale aluminium container naar het Waldkrankenhaus brengen voor sterilisatie en ze daar weer ophalen. Als we langs Haus Schulenburg liepen, ik was toen 10 of 11 jaar, zei mijn vader: “Kijk eens, dat is van van de Velde”. Met deze opmerking sprak hij zijn grote waardering uit. Van de Velde moet ook een beroemd man zijn geweest, anders zou dit boek niet bestaan, dachten we.
Een blijvende indruk
Ik herinner me nog steeds de ongewoon vormgegeven ijzeren poort en de toegangsdeur die naar binnen opende en een tongewelf onthulde. Het plafond was versierd met mysterieuze ornamenten, het pad in de doorgang liep iets omhoog, de muren waren gemaakt van rode bakstenen en grijsgele zandstenen sokkels. Als je doorliep, kwam je op een grote geplaveide binnenplaats, met links de ingangsgevel van Haus Schulenburg. Het zag er heel anders uit dan alle huizen die ik kende en het wekte mijn nieuwsgierigheid. Haus Schulenburg werd een soort innerlijk ijkpunt voor mij.
Poortgebouw, doorgang, (Foto: Karsten Friedrich)
De aanblik van Gera
Toen mijn toenmalige studievriendin en latere echtgenote, Rita Buchholz, in de besneeuwde februarimaand van 1965 naar het bosziekenhuis van Gera kwam, liet ik haar DE bezienswaardigheid van Gera zien – Haus Schulenburg – rechtstreeks vanaf het station. We keken over de omheiningsmuur naar de kleine tuin van de portiersloge en ik liet haar de prachtige blauwgeglazuurde plantenbakken in de sneeuw zien (natuurlijk van Van de Velde): “Die moet je hebben!” Rita had geen idee dat we ooit samen Haus Schulenburg van de ondergang zouden redden.
Plannen voor dagklinieken in een compleet kunstwerk
In 1995, 32 jaar later, toen ik de verslavingskliniek die ik in 1978 in Maagdenburg had opgericht en een ambulante psychiatrisch-psychotherapeutische afdeling na de hereniging had geprivatiseerd en mijn vrouw inmiddels professor interne geneeskunde was aan de Otto von Guericke Universiteit in Maagdenburg, hoorde ik van mijn zus, een praktiserend arts in Gera, dat Haus Schulenburg sinds de hereniging leeg stond en in verval raakte.
Ik had het idee om een dependance van mijn dagkliniek voor verslavingen en psychosomatische aandoeningen in Maagdenburg in Gera te vestigen en daarvoor Haus Schulenburg te kopen. Het gebouw, het interieur en de tuinen zouden als Gesamtkunstwerk van van de Velde weer tot leven worden gewekt en naast de dagkliniek voor culturele doeleinden worden gebruikt.
MVZ en dagkliniek aan de Sternbrücke in Maagdenburg Foto: MVZ an der Sternbrücke, Maagdenburg
Paardenhandel met Haus Schulenburg
Mijn eerste aankoopaanvraag mislukte omdat de stad Gera had geadverteerd in de Frankfurter Allgemeine Zeitung en hoopte op een financieel sterke investeerder. Maar die kwam niet. Blijkbaar was van de Velde niet zo bekend in heel Duitsland omdat het belangrijkste werk van zijn Duitse periode zich achter het “IJzeren Gordijn” in het Oosten bevond. In een tweede poging verkocht de stad Gera het gebouw eind 1996 aan mij.
Reconstructie
De reconstructie begon midden 1997 en werd professioneel en financieel ondersteund door de Lagere Monumentenzorg in Gera, het Thüringer Staatsbureau voor Monumentenzorg in Erfurt, de Duitse Stichting voor Monumentenzorg en het Federale Bestuursbureau in Keulen, en diplomatiek door de Belgische ambassade in Berlijn.
Na 10 jaar inspanningen mislukte het dagkliniekproject en daarmee ook een ongecompliceerde herfinanciering van de wederopbouw van Haus Schulenburg door weerstand op verschillende niveaus in Thüringen. Toch gingen we door met het project en in 2013 kon het huis- en tuincomplex opnieuw beleefd worden als het unieke kunstwerk van van de Velde.
Publieke erkenning
Haus Schulenburg en zijn tuinen zijn sinds 2007 een officieel BUGA-ondersteuningsproject in Gera. In 2012 ontvingen Rita en Volker Kielstein de Thüringer Monumentenbeschermingsprijs, in 2013 werd Haus Schulenburg opgenomen in het Van de Velde Jaar en onderdeel van de Van de Velde Route, en in 2019 was het onderdeel van het Bauhaus 100-jarig jubileum en een halte op de Grand Tour of Modernism. Rita Kielstein (postuum) en Volker Kielstein ontvingen ook de Duitse Prijs voor Monumentenzorg in 2019, terwijl Volker Kielstein in 2023 de Cultuurnaald van de Vrijstaat Thüringen ontving. In maart 2024 werden de prestaties van Volker Kielstein erkend door het Belgische koningshuis met zijn benoeming tot Officier in de Belgische Kroonorde en in oktober ontving hij de European Heritage Award Europa Nostra, de hoogste erkenning op het gebied van monumentenzorg op Europees niveau, voor de voorbeeldige restauratie en het adaptief gebruik van Haus Schulenburg Gera.
De gerecupereerde van de Velde-meubelen uit het Schulenburghuis, de verzameling waardevolle boekontwerpen van van de Velde, kunstwerken uit zijn intellectuele omgeving, het Bauhaus en moderne kunst uit de 20e eeuw vormen de collectie van het Henry van de Velde Museum. Het wordt gesponsord door de Europese Vereniging van Vrienden van Henry van de Velde e. V. en is sinds 2012 lid van de Thüringer Museumvereniging.
Europese Vereniging van de Vrienden van Henry van de Velde e. V.
In 1999 richtten Rita en Volker Kielstein de Europese Vereniging van Vrienden van Henry van de Velde op met de steun van de Belgische ambassadeur in Berlijn, Struye de Swielande, de Belgische gezant Renilde Loeckx en het gemeenteraadslid van Bremen, Manfred Osthaus.
Rita Kielstein werd de eerste voorzitter van deze vereniging, terwijl voormalig burgemeester Ralf Rauch van Gera vicevoorzitter werd.
Generatiewissel
Sinds 2022 bereid ik Haus Schulenburg en zijn collecties voor op de generatiewisseling. Haus Schulenburg blijft de verantwoordelijkheid van de familie. Op 23 juli 2023 hield Franziska Heymann van de Mitteldeutscher Rundfunk (MDR) een interview met mijn zoon Prof. Dr. Jan Kielstein en mij tijdens de Thüringer Kulturnacht over de toekomst van mijn “halve” levenswerk.
MDR podcast van 23 juli 2023 Generatiewisseling – Volker Kielstein over zijn levenswerk bij Haus Schulenburg
