Huis Schulenburg –
een familieproject

Een bijna ongelooflijk verhaal

Mijn vader, Rudolf Kielstein (*1914), werkte in de herfst van 1941 als jonge arts in een militair hospitaal in Gera en woonde samen met mijn moeder, Hildegard Kielstein (*1917), als onderhuurders in de Weisser’sche Villa, vlak naast Haus Schulenburg. Mijn ouders moeten de volwassen zonen van Paul Schulenburg (overleden in 1937) en hun gezinnen op zijn minst van gezicht hebben gekend. Ik ben geboren in mei 1942.

Na het einde van de Tweede Wereldoorlog, gevangenschap en een periode als arts-assistent in het Waldkrankenhaus Gera, vestigde mijn vader zich als huisarts aan de Karl-Marx-Allee 26, niet ver van Haus Schulenburg. Een van zijn eerste patiënten, een advocaat die na 1945 tijdelijk in Haus Schulenburg was gehuisvest omdat het Sovjetleger zijn huis als officiersverblijf gebruikte, gaf mijn vader de bekende van de Velde monografie van Karl Ernst Osthaus uit 1920, die waarschijnlijk in Haus Schulenburg is gevonden. In vergelijking met de andere beschreven gebouwen van Van de Velde is Haus Schulenburg het meest uitgebreid gedocumenteerd in deze monografie.

Wij, dat wil zeggen mijn 3 jaar jongere broer Dietmar, mijn 7 jaar jongere zus Elvira en ik, zoals alle kinderen, snuffelden in de boeken van onze ouders en kenden de foto’s van Haus Schulenburg.

“…dit is van van de Velde”.

Naast wandelingen met onze ouders, leidde een andere omstandigheid ons vaak langs Haus Schulenburg. Er waren destijds geen sterilisatievoorzieningen voor verbandmateriaal in dokterspraktijken. Daarom moesten we de zelfgemaakte gaaskompressen in een speciale aluminium container naar het Waldkrankenhaus brengen voor sterilisatie en ze daar weer ophalen. Als we langs het Schulenburg huis liepen, ik was toen 10 of 11, zei mijn vader: “Kijk eens, dat is van van de Velde”. Met deze opmerking drukte hij een hoge mate van waardering uit. Van de Velde moet ook een beroemd man zijn geweest, anders zou dit boek niet bestaan, dachten we.

Een blijvende indruk

Ik kan me nog goed de ongewoon ontworpen ijzeren poort herinneren en de toegangsdeur die naar binnen opende en een gewelfd entreegebouw onthulde. Het plafond was versierd met mysterieuze ornamenten, het pad liep iets omhoog in de gang, de muren waren gemaakt van rode bakstenen en grijsgele zandstenen sokkels. Als je daar doorheen liep, kwam je op een grote geplaveide binnenplaats, met links de ingangsgevel van Haus Schulenburg. Het zag er heel anders uit dan alle huizen die ik kende en wekte mijn nieuwsgierigheid. Haus Schulenburg werd een soort innerlijk ijkpunt voor mij.

De aanblik van Gera

Toen mijn toenmalige studievriendin en latere echtgenote, Rita Buchholz, in de besneeuwde februarimaand van 1965 met haar gezin naar het Waldkrankenhaus Gera wilde gaan, liet ik haar DE bezienswaardigheid van Gera zien – Haus Schulenburg – rechtstreeks vanaf het station. We keken over de omheiningsmuur naar de kleine tuin van het poortgebouw en ik liet haar de prachtige blauwgeglazuurde plantenbakken in de sneeuw zien (natuurlijk van Van de Velde): “Die moet je hebben!” Rita had geen idee dat we Haus Schulenburg ooit samen van de ondergang zouden redden.

Plannen voor dagklinieken in een compleet kunstwerk

In 1995, 32 jaar later, toen ik de verslavingskliniek die ik in 1978 in Maagdenburg had opgericht en een ambulante psychiatrisch-psychotherapeutische afdeling na de hereniging had geprivatiseerd en mijn vrouw inmiddels professor interne geneeskunde was aan de Otto von Guericke Universiteit in Maagdenburg, hoorde ik van mijn zus, een arts in een privépraktijk in Gera, dat Haus Schulenburg sinds de hereniging leeg en vervallen was.

Ik had het idee om een dependance van mijn dagkliniek voor verslaving en psychosomatische stoornissen in Maagdenburg in Gera op te zetten en daarvoor Haus Schulenburg te kopen. Het gebouw, het interieur en de tuinen moesten weer tot leven worden gewekt als het Gesamtkunstwerk van van de Velde en naast de dagkliniek voor culturele doeleinden worden gebruikt.

Paardenhandel met Haus Schulenburg

Mijn eerste aankoopaanvraag mislukte omdat de stad Gera had geadverteerd in de Frankfurter Allgemeine Zeitung en hoopte op een financieel sterke investeerder. Maar het kwam niet. Van de Velde was duidelijk niet zo bekend in heel Duitsland omdat het belangrijkste werk van zijn Duitse periode zich achter het “IJzeren Gordijn” in het Oosten bevond. Bij de tweede poging verkocht de stad Gera het gebouw eind 1996 aan mij.

Reconstructie

De wederopbouw begon halverwege 1997. De opknapbeurt werd professioneel en financieel ondersteund door de Lagere Monumentenzorg in Gera, het Thüringer Staatsbureau voor Monumentenzorg in Erfurt, de Duitse Stichting voor Monumentenzorg en het Federale Bestuursbureau in Keulen, en diplomatiek door de Belgische ambassade in Berlijn.

Na 10 jaar inspanningen mislukte het dagkliniekproject en daarmee ook een ongecompliceerde herfinanciering van de wederopbouw van Haus Schulenburg door weerstand op verschillende niveaus in Thüringen. Toch hebben we het project voortgezet en in 2013 kon het huis- en tuincomplex opnieuw ervaren worden als het unieke kunstwerk van van de Velde.

Publieke erkenning

Haus Schulenburg en zijn tuinen zijn sinds 2007 een officieel BUGA-ondersteuningsproject in Gera. In 2012 ontvingen Rita en Volker Kielstein de Thüringer Monumentenbeschermingsprijs, in 2013 werd Haus Schulenburg opgenomen in het Van de Velde Jaar en onderdeel van de Van de Velde Route, en in 2019 was het onderdeel van het Bauhaus 100-jarig jubileum en een halte op de Grand Tour of Modernism. Rita Kielstein (postuum) en Volker Kielstein ontvingen ook de Duitse Prijs voor Monumentenzorg in 2019, terwijl Volker Kielstein in 2023 de Cultuurnaald van de Vrijstaat Thüringen ontving. In 2024 werden de prestaties van Volker Kielstein erkend door het Belgische koningshuis met zijn benoeming tot Officier in de Belgische Kroonorde.

De collectie van het Henry van de Velde Museum bestaat uit meubels van van de Velde uit het huis Schulenburg, een verzameling waardevolle boekontwerpen van van de Velde, kunstwerken uit zijn intellectuele omgeving, het Bauhaus en moderne kunst uit de 20e eeuw. Het wordt gesponsord door de Europese Vereniging van Vrienden van Henry van de Velde e. V. en is sinds 2012 lid van de Thüringer Museumvereniging.

Europese Vereniging van de Vrienden van Henry van de Velde e. V.

In 1999 richtten Rita en Volker Kielstein de Europese Vereniging van Vrienden van Henry van de Velde op met de steun van de Belgische ambassadeur in Berlijn, Struye de Swielande, de Belgische gezant Renilde Loeckx en het gemeenteraadslid van Bremen, Manfred Osthaus.

Rita Kielstein werd de eerste voorzitter van deze vereniging, terwijl voormalig burgemeester Ralf Rauch van Gera vicevoorzitter werd.

Generatiewissel

Sinds 2022 bereid ik Haus Schulenburg en haar collecties voor op de generatiewisseling. Haus Schulenburg blijft de verantwoordelijkheid van de familie. Op 23 juli 2023 had Franziska Heymann van de Mitteldeutscher Rundfunk (MDR) tijdens de Thüringer Kulturnacht een gesprek met mijn zoon Prof. Dr. Jan Kielstein en mij over de toekomst van mijn “halve” levenswerk.

MDR Podcast vanaf 23 juli 2023
Generatiewisseling – Volker Kielstein over zijn levenswerk bij Haus Schulenburg